سینمای نو > سرویس فیلم های کوتاه و مستند
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی " سینمای نو " و به نقل از روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ، در ابتدای این جلسه ناصر ضمیری در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسههای نمایش فیلم مرکز) درباره نحوه آشنایی خود با حاجیبابا که شخصیت اصلی فیلم «روابط خانوادگی» به حساب میآید گفت: «روستایی که فیلمبرداری این فیلم در آن انجام شده، روستای اجدادی من است و از آنجا که از دوران کودکی بارها به آن منطقه سفر کردهام، نه تنها این شخصیت بلکه حاجیباباهای فراوانی را در این روستا میشناختم.»
وی همچنین با تشکر از همسر خود که به گفته این کارگردان، تولید فیلم «روابط خانوادگی» حاصل دو سال همراهی اوست گفت: «شخصیت اصلی این فیلم را از سالها قبل میشناختم و نسبت به روابط او با اعضای خانوادهاش اطلاعات و آگاهی کامل داشتم.»
ضمیری سپس در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی ناصر صفاریان درباره مرزبندیهای موجود در سینمای مستند و داستانی گفت: «اعتقادی به این خطکشیها ندارم و به نظرم مهم اثری است که ساخته میشود و البته حرفی که در آن زده میشود.»
وی گفت: «در ساخت این فیلم سعی کردم خودم را رها کرده و به این خطکشیها توجه نداشته باشم، اما تلاش کردم در حکم یک آینه باشم و روبهروی شخصیتهای فیلم قرار بگیرم تا آنها را به خودشان نشان دهم.»
ضمیری سپس با اشاره به تلاش برای جذب مخاطب، از طریق نوعی طراحی در ماجراهای فیلم گفت: «همهی تلاشم در ساخت فیلم این بود که نسبت به تفکر شخصیتهای حاضر در فیلم هیچ قضاوتی نداشته باشم و در کنار افشاگریهای مرحله به مرحله اعضای این خانواده، سعی کردم این کار را با ایجاد محدودیت در مدت زمان و طبعاً حجم کنترلشدهی راشهای تصویربرداری انجام دهم.»
وی در ادامه جلسه، شائبه وجود فیلمنامه و طراحی دیالوگ برای بعضی شخصیتهای فیلم را رد کرد و گفت: «نوع طراحی من برای ساخت این فیلم به گونهای بود که صحنههای فیلم را با ماجراهایی که در واقعیت رخ داده بود منطبق کنم. به عنوان مثال وقتی یکی از فرزندان حاجیبابا او را مصداق دیکتاتور دانست، تصمیم گرفتم فیلم معروف «دیکتاتور بزرگ» چارلی چاپلین را برایش به نمایش بگذارم و واکنش او را ضبط کنم.»
بخش بعدی جلسه به صحبتهای منتقد مهمان برنامه اختصاص داشت. در این بخش رضا صائمی «روابط خانوادگی» را «یک مستند پرتره» توصیف کرد و ضمن اشاره به عنوان این فیلم که به گفته او «نوعی نشانهشناسی هوشمندانه» را در خود نهفته دارد، گفت: «این مستند با رویکرد روانشناختی ساخته شده و در پس قصه آن، روانشناسیِ دیکتاتوری و همچنین نشانهشناسی آن جریان دارد.»
وی گفت: «در لایههای زیرین این فیلم به افرادی نظیر شخصیت اصلی فیلم اشاره میشود که نظام خانوادگی در جامعه سنتی را روایت میکنند. افرادی با خصوصیاتی شبیه حاجیبابا که با وجود تصویر ظالمانهای که فرزندانش از او ارائه میدهند، قربانی یک سیستم پدرسالاری و مردسالارانه است؛ سیستمی که ناخواسته بر رفتار و دیدگاه فرزندان او نیز تاثیر گذاشته است.»
صائمی سپس با اشاره به ادغام مرز سینمای مستند و داستانی در بخشی از این فیلم گفت: «فیلمهایی از نوع «روابط خانوادگی» فقط شکل مستند دارند اما مصداق سینماحقیقت به حساب نمیآیند و رد پای پررنگ کارگردان در ساخت و هدایت برخی لحظههای آنها به وضوح دیده میشود.»
وی افزود: «در فیلمهایی با این ساختار که تعدادشان در سالهای اخیر بیشتر هم شده، مخاطب بیشتر از آن که در پیِ یافتن حقیقت باشد، جذب روایت اثر میشود.»
این منتقد سینما همچنین با اشاره به تناقض موجود در فرم و تقابل آن با آنچه که به گفتهی او در بازنمایی محتوای فیلم رخ مینماید گفت: «مخاطب مستند «روابط خانوادگی» ظاهراً قرار است شخصیت اصلی فیلم را در قالب و نماد یک پدر دیکتاتور بپذیرد، اما کاملاً برعکس مخاطب با او که به یک ضد قهرمان جذاب تبدیل شده همدلی میکند؛ ضد قهرمانی که فرزندانش با رفتارهای او مشکل دارند اما خودش تلاش میکند شعر بگوید، شاد باشد و با پرندهها ارتباط برقرار کند.»
کارگردان فیلم «روابط خانوادگی» در پاسخ به این نکته گفت: «برخلاف تصور اصلاً قصدی برای نمایش این شخصیت در قالب یک دیکتاتور نداشتم. نقطه جذابیت حاجیبابا برای من تناقضی بود که در رفتار عمومی و البته نحوهی برخورد او با فرزندان و اعضای خانوادهاش وجود داشت؛ تناقض عجیب و جذابی که سعی کردم در فیلم آن را پررنگتر کنم.»
وی گفت: «برای انجام این کار سعی کردم کمترین حرکت دوربین را برای فیلم طراحی کنم و زاویه دوربین به گونهای باشد که حامل قضاوت شخصیام نسبت به این شخصیت نباشد.»
ضمیری افزود: «حاجیبابا همدلی تماشاگران بیشتری را به خود جلب میکند و دلیل آن، نزدیک شدن فیلم به این شخصیت و پرداختن به جذابیتهای ذاتی اوست.»
وی سپس در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران درباره واکنش افراد حاضر در فیلم گفت: «تا به حال فیلم را به حاجیبابا و خانوادهاش نشان ندادهام اما با وجود این که آنها به من اعتماد کامل دارند در آینده حتماً این کار را خواهم کرد تا واکنش آنها را بدانم.»
این مستندساز همچنین گفت: «این فیلم با جلب اعتماد کامل این افراد ساخته شده و در ابتدای آن هم نشان داده میشود که از افرادی که علاقه ندارند خواسته میشود تا از تولید فیلم خارج شوند.»
وی سپس در پاسخ به نکته مطرح شده از سوی ناصر صفاریان که «دلیل خنده تماشاگران» را ناشی از «قرار گرفتن شخصیت محوری فیلم در یک موقعیت تناقضآمیز» دانسته بود گفت: «برخلاف تصور، نه تنها هیچ قضاوتی نسبت به این شخصیت نداشتم بلکه کاملاً در خدمت او و خواستههایش بودم.»
ضمیری گفت: «اگر میخواستم چنین کاری کنم، از مطالبی که فرزندان حاجیبابا برای استفاده در فیلم در اختیار من قرار داده بودند استفاده میکردم اما این، هدف ساخت چنین فیلمی نبود.»
وی در بخش پایانی این جلسه نقد و بررسی گفت: «از تماشاگرانی که این فیلم را دوست نداشتند اما تا پایان آن را تماشا کردند تشکر میکنم. گاهی دیده میشود که بعضی تماشاگران با پیشداوری به تماشای فیلمها مینشینند اما به طور حتم به حرف همه آنها فکر خواهم کرد و در کارهای آیندهام حتماً به کار خواهم بست.»