سینمای نو > سرویس هنرهای تجسمی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی " سینمای نو "  و اعلام روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در این مراسم که با همکاری سازمان زیباسازی تهران، نشریه‌ تندیس و خانه‌ هنرمندان ایران برگزار شد، سعید خاک‌‌نگار مقدم، مهدی مکی‌نژاد و کیانوش معتقدی به سخنرانی پرداختند.

در ابتدای این مراسم محمدحسن حامدی، مدیر مسئول و سردبیر نشریه تندیس، ضمن خیر مقدم‌گویی به حاضرین، اظهار داشت: خدا را شاکرم که این توفیق را حاصل فرمود تا نشست‌های ما به شماره پنجاهم برسد، از سال 1387 تا اکنون. امیدوارم این برنامه خوب که دستاوردهای زیادی نیز داشته است بتواند ادامه پیدا کند؛ از جمله این دستاوردها تاسیس موزه مکتب کمال‌الملک بوده و دستاوردهای دیگری که به شناسایی هنرمندان کمتر شناخته‌شده این سرزمین انجامیده است.

وی در ادامه افزود: نشست امروز ما یک نشست ویژه است، زیرا اولین بار است که یک هنرمند از هنرهای سنتی یعنی هنر کاشی‌سازی را دستمایه پژوهش قرار داده‌ایم. هنرمندی که به واقع در زیباسازی شهرها و مشخصا شهر تهران نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای داشته است. مرحوم حاج حسین خاک‌نگار مقدم در واقع با دستاوردهای شگفتی که در ساخت کاشی و هنر کاشی به جامعه عرضه کردند نوعی از زیبایی را به پایتخت ایران هدیه کردند که اگر حتی یکی از این کاشی‌هایی که دست رنج ایشان بوده، آسیبی ببیند در واقع همه اذعان دارند که یک صدمه جبران‌ناپذیر است.

این محقق سپس اضافه کرد: خاطرم هست چند ماه پیش گفته شد که قطعاتی از کتیبه معروف توانا بود هر که دانا بود، در مدرسه دارالفنون ریخته شده است؛ در واقع یک هجمه‌ای شروع شد توسط خبرنگاران و رسانه‌های مختلف مبنی بر اینکه این اثر گرانقدری که اثر استاد خاک‌نگار مقدم و استاد حسن زرین خط است، چه بر سرش آماده است. وقتی این بحث رسانه‌ای شد، سریعا سازمان میراث فرهنگی خودش را موظف دانست که در این خصوص پاسخگویی کند.

حامده تاکید کرد: می‌خواهم بگویم هر کدام از این آثار، قطعاتی هستند که در واقع چهره واقعی تهران را در ذهن و خیال همه ما ساخته‌اند و این دست رنج هنرمند بزرگی است به نام حاج حسین خاک نگارمقدم اما خاک نگار‌ها در واقع یک خاندان هنرمند هستند، فرزندشان و خانواده ایشان همگی از هنرمندانی هستند که از مفاخر امروز کشور ما به حساب می‌آیند و این سلسله به نظرم بسیار جذاب است. خیلی خوشحال هستیم که آقای سعید خاک نگار مقدم با تداوم این مسیر در واقع کار بزرگی که پدرانشان انجام داده بودند را تداوم بخشیدند و باز جای خوشبختی است که صرفا در حیطه ساخت، کار را پیش نبردند بلکه به تربیت شاگردان و هنرمندانی نیز اهتمام کردند.

حامدی در ادامه از سعید خاک‌نگار مقدم، نوه استاد حاج حسین خاک‌نگار مقدم، برای ایراد سخنرانی دعوت کرد؛ این هنرمند در ابتدای سخنانش، گفت: باعث خوشحالی من است که تعداد زیادی از شاگردان خوبم، بزرگانی که تشریف دارند، آقای دکتر مکی نژاد و سایرین را در اینجا می‌بینم همچنین از سازمان زیباسازی شهر تهران، مجله تندیس و مخصوصا آقای کیانوش معتقدی تشکر می‌کنم.

وی در ادامه به بیان خاطراتی از استاد حسین خاک نگار مقدم پرداخت.

در ادامه این مراسم، دکتر مهدی مکی‌نژاد به سخنرانی پرداخت و اظهار داشت: پس از آشنایی اتفاقی‌ای که با خاندان خاک‌نگار مقدم به دلیل پژوهش‌هایم در زمینه هنرمندانی که با مدیوم کاشی کار می‌کردند، پیدا کردم و جلساتی که با آقای سعید خاک‌نگار مقدم داشتم، تصمیم گرفتم مقاله‌ای علمی درباره حاج حسین خاک‌نگار مقدم بنویسم؛ این مقاله منتشر شد و بعد از سال‌ها، جناب آقای معتقدی مجددا همت کردند و باعث شدند که ما به صورت ویژه راجع به این خانواده‌ها تحقیق کنیم که یک وظیفه همگانی به نظر می‌رسد.

این هنرمند که به تازگی سر در ورودی سازمان زیباسازی شهر تهران را ساخته است، سپس عنوان کرد: واقعا سرنوشت این هنرمندان هم سرنوشت غریبی است و هم عجیب و جالب است؛ یعنی می‌شود درباره همه اینها فیلم ساخت. هنری که انگار در موزه‌ای به وسعت یک شهر به نمایش درآمده است، اما کمتر جستجو می‌کنیم که ببینیم این آثار متعلق به چه هنرمندی است. متاسفانه جایی هم در تاریخ هنر ما ندارند یا اگر هم هست خیلی قلیل است. شما همه اسناد و نوشته‌های دوره قاجار را که نگاه کنید، می‌بینید که بیشتر از نقاشان درباری یا نقاشان بازاری و ... سخن به میان بوده و در بورس بوده‌اند. از کاشی‌کارها و صنف‌های هنرهای سنتی و مردمی خیلی کم، نامی برده شده است.

وی سپس اشاراتی به استاد علی‌محمد اصفهانی و ارتباطش با استاد خاک‌نگار مقدم داشت و ادامه داد: اگر بخواهیم کاشی‌کاری را با چیزی تطابق بدهیم، می‌توانیم به مکتب‌خانه‌ها و یا نقاش‌خانه‌های سلطنتی اشاره کنیم. هنر کاشی‌کاری یک هنر انفرادی نیست، یک هنر جمعی است که یک سر کلانتر دارد و او خودش باید همه این فنون و همه طراحی‌ها را بداند اگر نداند، او نمونه موفقی از یک استادکار نیست و این یادآور همان نقاش‌خانه‌های سلطنتی است مثل کمال‌الدین بهزاد که سرآمد و رئیس یک مجموعه بوده است که زیر دست او کار می‌کردند.

هنرمند سازنده سر در دانشکده تربیت مدرس، اضافه کرد: در واقع وقتی شما وارد حوزه کاشی‌کاری می‌شوید، صحبت از یک کارگاهی است که در واقع بخش‌های مختلفی دارد که هم کار فکری و هنری دارد و هم کار یدی را شامل می‌شود. نکته دیگری که اهمیت دارد در زمینه هنرهای بومی است که طیفی هستند که در بین مردم حضور دارند. این ویژگی نیز تفاوت دیگر این هنرها با کار آتلیه‌ای‌کردن را نشان می‌دهد. اهمیت این هنرها و هنرمندان‌شان واقعا کمتر از هنرمندان نامی ما نیست و جای تشکر دارد که آقای حامدی به این هنرمندان و به این صنف هم توجه داشته‌اند و امیدواریم ادامه پیدا کند.

این پژوهشگر در ادامه به تشریح سختی کار در حوزه کاشی، تناسبات معماری، رنگ‌ها و ... پرداخت و افزود: نکته مهمی که برای ما اهمیت دارد این است که حاج حسین در واقع آخرین شخصی است که حلقه اتصال هنر قاجار و هنر معاصر است یعنی حتی می‌شود آثارش را به دو قسمت قاجار و معاصر تقسیم کرد. حاج حسین با اینکه یک استاد طراز اول بوده ولی در هیچ‌کدام از آثارش با نام استاد امضا نکرده است، این تغییر نگرش آموزشی را نشان می‌دهد. در واقع زمانی بوده است که آن نظام استاد‌شاگردی کنار رفته بوده، دارالفنون تاسیس شده بوده، دانشگاه توسط امیرکبیر تاسیس شده بوده و در نتیجه دیگر نام استاد نوشته نمی‌شده در صورتی که پیش از آن نوشتن استاد مرسوم بوده است.

دکتر مهدی مکی‌نژاد، در ادامه با نمایش تصاویری از آثار حسین خاک‌نگار مقدم، به بررسی آثار این هنرمند و سبک کار او پرداخت.

سپس، کیانوش معتقدی، پژوهشگر و نویسنده به عنوان آخرین سخنران این مراسم، به صحبت درباره حاج حسین خاک‌نگار مقدم پرداخت و گفت: برای من چنین روزی همیشه مثل یک آرزو بود و در نتیجه خیلی خوشحالم که این مراسم برگزار شد. زمانی که من شروع به پژوهش درباره کاشی‌ها کردم، حدود 10 سال پیش، که در نهایت پروژه‌ای شد و به صورت کتاب منتشر شد؛ در بیشتر مواقع وقتی که نمونه‌های کاشی‌های اواخر قاجار تا روزگار معاصر را می‌دیدم همیشه با نام خاندان خاک‌نگار مقدم مواجه بودم و آثارشان را دنبال می‌کردم. از یک جایی برایم جذاب شد که حاج حسین خاک‌نگار مقدم کیست که توانسته است یک تنه تمام کارهای درجه یک و پروژه‌های مهم شهر تهران و ری را انجام دهد. در نهایت با راهنمایی‌های دکتر مکی‌نژاد، خدمت آقای سعید خاک‌نگار مقدم رسیدم و چیزهای زیادی از ایشان آموختم.

معتقدی در ادامه افزود: در این بین متوجه شدم که اساسا خاندان خاک‌نگار مقدم به صورت ویژه یک موضوع و یک پروژه مطالعاتی بسیار کم‌نظیر در حوزه کاشی‌کاری تاریخ ایران هستند. به ویژه به دلیل نمونه‌های متعددی که از آثارشان در اختیار ما است و امضا و تاریخ دارد و البته اسناد و تصاویری که بخشی از آنها را در نمایشگاه نگارخانه استاد «میرمیران» خانه هنرمندان ایران می‌بینید.

این محقق در ادامه به ارتباط بین حاج حسین خاک نگار و خوشنویسان و مسئله کتیبه‌نگاری در آثار این هنرمند در تهران پرداخت و افزود: بیشتر کتیبه‌هایی که در تهران روی کاشی کار شده‌اند و عموما هم نستعلیق هستند، حاصل همکاری استاد حسین خاک‌نگار مقدم و خوشنویسان برجسته روزگار خودشان است. اساسا خود استاد حسین و هنرمندانی که در دوره ایشان می‌زیستند عموما در نوجوانی و جوانی توانستند شاگردی اساتید درجه یک و آخرین استادان دوره قاجار را انجام دهند، به همین دلیل توانستند نقش پلی را بازی کنند بین انتقال شیوه‌ها و روش‌های سنتی دوره قاجار و اتفاقات معاصری که شدت و سرعت شدیدی به ویژه با روی کار آمدن دولت پهلوی داشته است. در واقع این اتفاق، اتفاق کم‌نظیری است که به واسطه حضور این هنرمندان شکل می‌گیرد و اگر افرادی مثل استاد حسین نبودند، ممکن بود ما بسیاری از هنرهای‌مان را به دست فراموشی بسپاریم.

وی در پایان اظهار داشت: تقریبا می‌توان حدس زد که شاخص‌ترین خوشنویسی که با حاج حسین کار کرد، استاد عمادالکتاب بود که در آن زمان جدی‌ترین و مهم‌ترین خوشنویس روزگار خودشان بودند و قدرت قلم بسیار بالایی داشتند. همکاری این دو هنرمند در بیشتر موارد نتیجه بسیار قابل توجهی داشته است مانند مدرسه دارالفنون، دانشسرای عالی، کاخ نگارستان، بیمارستان فیروزآبادی در شهر ری و نمونه‌های دیگری که باقی مانده است.

در انتهای این مراسم، فیلمی از زندگی حاج‌ حسین خاک نگارمقدم، هنرمند عرصه کاشی و سفال به کارگردانی هومن حسنی به نمایش درآمد.

گفتنی است، حاج‌ حسین خاک نگارمقدم معروف به حاج حسین کاشی‌پز از جمله آخرین کاشی‌گران سنتی ایران در پایان دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است که ساخت بسیاری از کتیبه‌ها و کاشی‌کاری‌های بناهای مهم تهران همچون سردر‌باغ ملی، عمارت مسعودیه، کاخ گلستان، دانشسرای عالی و بسیاری از مساجد تهران را در کارنامه پر‌بار خود دارد. اهمیت وی علاوه بر انتقال و آموزش شیوه‌های سنتی کاشی‌گری عهد قاجار به دوران معاصر، ایجاد اولین کارخانه تولید کاشی هفت‌رنگ و چینی‌سازی بود.

لازم به ذکر است که نمایشگاه آثار استاد حاج حسین خاک‌نگارمقدم از 10 مهرماه در نگارخانه استاد «میرمیران» خانه هنرمندان ایران دایر است و تا 20 مهرماه نیز ادامه خواهد داشت. علاقه‌مندان می‌توانند همه روزه از ساعت 13 تا 20 به نشانی خیابان آیت‌الله طالقانی، خیابان شهید موسوی شمالی، باغ هنر، خانه هنرمندان ایران مراجعه کنند.