سینمای نو > سرویس فیلم های کوتاه و مستند
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی " سینمای نو" و اعلام روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در ابتدای این جلسه میلاد محمدی در پاسخ به ناصر صفاریان، مسئول جلسههای نمایش فیلم و مجری برنامه درباره نحوه شکلگیری ایده این فیلم بر اساس زندگی دکتر حسین فاطمی گفت: «یکی از علایق من تحقیق درباره سالهای آغازین قرن حاضر و حوادث متعددی است که در این برهه از تاریخ به وقوع پیوسته است.»
محمدی که پیش از این مستندهای «روز کودتا» را با موضوع کودتای بیست و هشت مرداد و «نخست وزیر پنج روزه» را دربارهی قیام سی تیر ساخته، ادامه داد: «در جریان تحقیق برای ساخت این فیلمها اسم دکتر فاطمی بیش از سایر اسمها برایم برجسته شد و مرا به خود جذب کرد؛ اما جرقه اصلی ساخت این فیلم با دقت کردن به صدای فردی به نام میراشرافی آغاز شد که در جریان کودتای بیست و هشت مرداد، پشت میکروفن رادیو قرار گرفته و از تکه تکه کردن دکتر فاطمی خبر داده بود. دروغ بودن این خبر آنهم در شرایطی که کودتا پیروز شده بود من را متوجه اهمیت دکتر فاطمی و حساسیت رژیم نسبت به او کرد. شخصیتی که در نهایت به سوژه اصلی «عشق شمعدانیها» تبدیل شد.»
در ادامه، منتقد مهمان جلسه با اشاره به دهه 1330 به عنوان یکی از مهمترین مقاطع در تاریخ معاصر ایران گفت: «در این دهه یکی از شاخصترین چهرهها دکتر حسین فاطمی است که شاید بتوان او را یکی از مهمترین شخصیتهای کل تاریخ ایران دانست.»
مازیار فکریارشاد گفت: «به طور حتم فیلم ساختن درباره شخصیتی با این ویژگیها که زندگیاش فراز و نشیب فراوانی هم داشته کار بسیار دشواری است. خصوصاً به این خاطر که در کشور ما آرشیو کردن عکسها، تصاویر و موارد مشابه با ضعفهای بسیاری روبهرو است و همین نکته، دشواریهای ساخت فیلم درباره موضوعهای تاریخی را دو چندان کرده است.»
وی در ادامه صحبتهای خود «عشق شمعدانیها» را یک مستند زندگینامهای توصیف کرد و افزود: «در این فیلم، تنها به برشی از زندگی دکتر فاطمی پرداخته شده؛ در چنین شرایطی فیلمساز با مصالح و منابع محدودی که در اختیار داشته به این نتیجه رسیده که بهتر است به بخش مستند فیلم، کمی درام و در حقیقت کمی هم جذابیتهای فرامتنی و فرامستند اضافه کند. اشاره به شمعدانیها و انتخاب نام شاعرانه فیلم بر این اساس هم ریشه در همین نکته دارد.»
فکریارشاد گفت: «شمعدانیها در فیلم به عنوان عنصر مکگافین انتخاب شده تا شخصیتی که همواره در کتابهای تاریخی و برخی تصویرهای آرشیوی دیده شده وجه انسانی پررنگتری داشته باشد، اما باید اشاره کرد که چنین عنصری با وجود این که ایده خوب، جذاب و شاعرانهای به حساب میآید، در فیلم جواب نداده و تاثیر چندانی بر وجه دراماتیک فیلم نداشته است.»
وی با اشاره به «جذاب نبودن بمباران اطلاعاتی برای مخاطب عام» گفت: «دلیل این اتفاق، منابع مکتوب و تصویری محدودی است که وجود دارد.»
فکریارشاد گفت: «بخش عمدهای از مخاطبان این فیلم اطلاعاتی از آن دوران داشته و دارند، اما احتمالاً برخی دیگر با بخشهایی روبهرو میشوند که شاید بتوان گفت تا پیش از این اطلاعی از آن نداشتهاند.»
وی افزود: «مستند «عشق شمعدانیها» فیلمی درباره یک شخصیت واقعی در تاریخ معاصر کشور ماست و اگر فیلم به واقعیتهای تاریخی نپرداخته بود شاید بتوان گفت ساخت مستندی در اینباره هم موضوعیت پیدا نمیکرد.»
میلاد محمدی در پاسخ به این نکته گفت: «شاید باید راه دیگری پیدا میکردم. زمانی که این فیلم را میساختم اصلاً نمیخواستم مستند تاریخی بسازم و همیشه هم از این موضوع فرار میکردم، اما متاسفانه امکان انجام چنین کاری فراهم نشد.»
میلاد محمدی مشکلات و محدودیتهای فنی را عامل این نکته دانست و افزود: «قوام نیافتن این ایده باعث شد برخلاف آنچه در ذهن داشتم از آرشیو و منابع تصویری محدود استفاده کنم. در حالی که هدف اصلیام گریز از ارائه اطلاعات تاریخی بود.»
وی گفت: «تصویرهای آرشیوی موجود از آن دوران بسیار محدودند و به همین خاطر بارها در فیلمهای مختلف استفاده شدهاند، اما خوشبختانه در بین عکسهای استفاده شده تصویرهایی وجود دارد که من خودم تا پیش از ساخت این مستند آنها را ندیده بودم. تعدادی از آنها از روی برخی کتابهای نایاب اسکن شده و مورد استفاده قرار گرفته است.»
محمدی همچنین گفت: «در این فیلم فقط میخواستم به وجه جذاب زندگی و شخصیت یک آدم مهم و قدرتمند بپردازم. آدمی که وزیر امور خارجه بوده اما یادداشتهای شخصیاش را روی پاکتهای سیگار و سرمقالههای تند و آتشین خود را در رختخواب مینوشته است!»
در ادامه برنامه، منتقد مهمان جلسه، گفتار متن فیلم را جدا از بدنه آن دانست و افزود: «اگر این عناصر از مستند حذف میشد، اطلاعات خود فیلم لطمه نمیخورد و این در حالی است که متاسفانه گفتار متن و لحن اجرای آن به فیلم ضربه زده است.»
فکریارشاد گفت: «متاسفانه گوینده گفتار متن، اجرا و لحن بیان مناسبی برای انجام این کار نداشته است. همه ما نویسندههای بزرگی را میشناسیم که سخنوران خوبی نبودهاند اما نکته اینجاست که بخشهایی از گفتار متن فیلم به ورطه احساساتگرایی سطحی افتاده و این نشان میدهد که گفتار متن فیلم متاسفانه از توازن مناسبی هم برخوردار نیست. به عنوان مثال بخشهایی از گفتار متن فیلم، شامل گزارش وقایع تاریخی است و در ادامه به بخشهایی پیوند میخورد که سعی میکند احساسات بیننده را تحریک کند.»
میلاد محمدی ضمن پذیرش این نکته گفت: «قبول دارم که فیلم یکدست نیست و بخشهای تاریخی و احساسی آن همخوانی مطلوبی ندارند.»
وی همچنین در پاسخ به نحوه اجرای گفتار متن فیلم گفت: «میخواستم کلیشه مستندهای تاریخی را بشکنم و به جای صداهایی که اغلب در اینگونه مستندها شنیده میشود، از یک صدای ناشناخته استفاده کنم.»
محمدی در ادامه جلسه و در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان درباره واکنشها نسبت به گفتار متن فیلم خود گفت: «واکنش برخی از کسانی که در جشنواره سینماحقیقت سال گذشته فیلم را دیده بودند نسبت به این موضوع منفی بود اما واقعیت این است که برای انجام این کار دنبال صدایی بودم که تکراری نباشد. جالب اینجاست که امید بلاغتی (گوینده گفتار متن فیلم) هم اعتقاد نداشت که مناسب انجام چنین کاری است، اما وقتی جایزه بهترین گفتار متن به فیلم اهدا شد به شوخی به او گفتم اگر تو متن را نخوانده بودی این جایزه هم به فیلم تعلق نمیگرفت!»
بخش پایانی این جلسه نقد و بررسی به جمعبندی صحبتهای منتقد مهمان و همچنین سازنده فیلم اختصاص داشت. در این بخش مازیار فکریارشاد با اشاره به همهجانبه نبودن نگاه فیلم به موضوع انتخابی خود گفت: «باید اشاره کرد در چنین شرایطی بخشهایی از فیلم به ورطه نیتخوانی در مورد پهلوی اول و دوم و حتی دکتر مصدق افتاده است. این نیتخوانیها در قالب نوعی داستانپردازی ارائه و باعث شده «عشق شمعدانیها» از ورطه مستند بودن فاصله بگیرد.»
وی با اشاره به تاثیر عناصر داستانی در قالب سینمای مستند گفت: «در این فیلم وجه داستانی به قدری پررنگ شده که باید گفت تعریف آن در قالب مستند کمی دشوار جلوه میکند. شاید بهتر بود فیلمساز به جای ساخت یک مستند زندگینامهای درباره این شخصیت تاریخی یک فیلم داستانی در اینباره میساخت.»
میلاد محمدی نیز با اشاره به انتقادهای مطرح شده به فیلم خود گفت: «قصد دفاع ندارم و میپذیرم که «عشق شمعدانیها» یکدست نیست.»
وی همچنین در پاسخ به تماشاگرانی که فیلم او را یکجانبهنگر توصیف کرده بودند گفت: «اجازه دهید بیطرف نباشم و فیلم خودم را بسازم. نکته اینجاست که وقتی این فیلم را میساختم نمیخواستم ادای بیطرفی درآورم و این نکته را هم پنهان نکردم.»
محمدی گفت: «کاری که من انجام دادم این بود که کنار دکتر فاطمی ایستادم و داستان زندگی او را تعریف کردم. در حقیقت هیچ فیلمسازی بدون موضع فیلم نمیسازد و من هم از این نکته مستثنی نیستم.»