نگاهی به فیلم اکران شده مهران مدیری

 «ساعت پنج عصر»،رویای نیمروز تهران

هادی اعتمادی مجد

«ساعت پنج عصر» در کارنامه مهران مدیری اثری خاص است که زمین تا آسمان با آثار تلویزیونی او تفاوت دارد.اهمیت جنس این تفاوت در آن است که می توان از خلال قصه ای که او در «ساعت پنج عصر» دستمایه قرار داده،دریافت که دغدغه های او در تلویزیون و شبکه نمایش خانگی کمتر مجال و نمود بروز و ظهور یافته است.کمدی مستتر در لایه های ظاهری و زیرین «ساعت پنج عصر» انگار به گونه ای هر لحظه آبستن یک واقعه هولناک یا با اندکی اغراق یک جنایت بشری است که تماشاگر را به یاد کمدی ترسناک های سینما می اندازد.حال آنکه مدیری در تلویزیون بییشتر روی مایه های خنداننده قصه هایش متمرکز بوده و کمتر چنین رویه ای در پرداخت داستان پیش گرفته بود.

کمدی سیاه (Black Humour) «ساعت پنج عصر» گویی در تلاش برای انتقال مفاهیمی است که شاید موفق به انجام کامل آن هم نشود،اما چنان التهابی در خود دارد که تماشاگر را در پس خنده هایی تلخ به تفکر نیز وامیدارد.

مدیری در سریال های «پاورچین» و «شب های برره» و همین اخیرا با «در حاشیه» بیش از آن که بخواهد کمدی سیاه بسازد،اغلب در راستای سیاست های تلویزیون و عامه پسندی کارهایش کوشیده و البته در کنار آن حواسش بوده بینندگان سخت پسند و فکورتر را نیز فراموش نکند.

حالا در «ساعت پنج عصر» ماهیت کمدی به دلیل ابعاد فرامتنی ، به شدت نیشدار جلوه کرده و از چارچوب یک طنز فراموش شدنی ، بی خاصیت و عادی خارج شده است.در این کمدی بیشتر به جنبه‌های بیمارگونه، موحش و هولناک زندگی بشر ‌پرداخته می شود و چنان بی رحمانه رفتارهای اجتماعی و مناسبات خانوادگی را زیر تازیانه نقد می برد که گاه جسارت آمیز و ترساننده جلوه می کند.رفتارهای مردم  و هجومشان در بیمارستان یا ایستگاه مترو و شلوغی های عجیب در قبرستان تنها شمه ای از جریان تسلسلی این نگاه نقادانه و هجو آمیز است.هر چند خیلی ها این لوکیشن های قصه را تهران دانسته اند،اما مدیری هوشمندانه در فضایی بینابینی که برای پایتخت دانستن قطعی بستر روایت تردید ایجاد می کند حتی قدری محتاطانه هم گام برداشته است.

به هر حال تجربه اعتراض های قومیتی و گروهی یا صنفی به کارهای او و سایرین در تلویزیون آنقدر برایش دانسته داشته تا حتی در این بی محابا عمل کردنش برای شوخی با رفتارها و آداب حاکم بر جامعه ایرانی،نوعی بی زمانی و بی مکانی را در لا به لای روایت اشاعه دهد.

 «ساعت پنج عصر» بر همین اساس تعبیری از رویای یک نیمروز در تهران را در ذهن تماشاگرش تداعی می کند و جنبه های واقعی قصه را نیز حالتی خیال گونه می بخشد.گرچه مدیری می توانست با تکیه بیشتر به یکی از این دو جنبه ریسک بیشتری در پیش بینی واکنش های تماشاگرانش به خرج دهد که ترجیح داده همین حالت بینابینی و متعادل را حفظ کند.

سیامک انصاری ایفاگر کاراکتر اصلی به عنوان وکیلی ساده و باصداقت در جامعه ای گرفتار شده که ظاهرا پایتخت است،ولی لزوما و حتما تهران نیست.در واقع نشانه ها و الگوهای رفتاری می تواند به شهر و موقعیت مکانی دیگری نیز تسری پیدا کند.اصل این کاراکتر است که باید خود را با شرایط پیرامونی وفق دهد و یا آدم های اطرافش را به تغیر وادارد که تحقق شکل دوم کمتر قابل باور و اجرایی به نظر می رسد.

وکیل داستان در مواجهه با مناسبات جامعه باید از رفتارهای متناقض بگریزد یا به رویارویی با آنها برود.این پرسشی است که تماشاگر بارها در جریان موقعیت های متفاوت فیلم آنرا در ذهن خود مرور می کند.رفتارهایی که تقابل را جایگزین تعامل کرده و سرسختانه اصرار به ادامه این روند تا ویرانی درونی دارند.

قالب کمدی سیاه نیز برای چنین فیلمی ایده آل ترین شکل است؛ چرا که نوسان میان دو فضای جدی و کمدی را رعایت می کند و به نویسنده قدرت مانور بیشتر در چارچوب روایت می دهد.

مدیری البته در «ساعت پنج عصر» برای تماشاگرش تصمیماتی گرفته که در برخورد اول و ذهنیت علاقه مندانش در مواجه با فیلم ثقیل می نماید.تماشاگری که به مدیری تلویزیونی و یا کسوت اخیر او به عنوان مجری طناز،حاضرجواب و متلک پران «دورهمی» عادت کرده،حالا در سالن های نمایش دهنده نخستین فیلمش خود را در معرض یک موقعیت جدی و در دقایقی تلخ می بیند و متعجب می شود. به ویژه که اینجا مدیری از او توقع حوصله و اندیشه دارد تا مفاهیم فیلم را بهتر دریابد.

«ساعت پنج عصر» برای تماشاگر علاقه مند به مدیری و دنیای آثارش رویارویی با یک چالش تازه است و بی شک تکثر آرای متنوع و گاه متناقض درباره این فیلم از همین ناحیه نشات گرفته است.

نقدهای منعکس شده در سینمای نو لزوما نظر این رسانه نمی باشد